Γενικά Αρχεία του Κράτους - Κεντρική Υπηρεσία

Γενικά Αρχεία του Κράτους - Κεντρική Υπηρεσία

• General State Archives of Greece - Central Service

• Γ.Α.Κ. - Κ.Υ.

• Κρατικός Αρχειακός Φορέας

Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους (Γ.Α.Κ.) ιδρύθηκαν το 1914 επί της πρωθυπουργίας του Ελευθέριου Βενιζέλου με την ψήφιση του Ν. 380/1914 “Περί της ιδρύσεως υπηρεσίας των αρχείων του κράτους” χάρη στις προσπάθειες του καθηγητή Σπυρίδωνα Λάμπρου (1851-1919) και του ιστοριοδίφη-ερευνητή-λαογράφου Γιάννη Βλαχογιάννη (1867-1945) μεσκοπό “την συναγωγήν και εποπτείαν πάντων των δημοσίων αρχείων των περιλαμβανόντων έγγραφα προ πεντηκονταετίας χρονολογούμενα”.
Πρώτος διευθυντής των Γ.Α.Κ. υπήρξε ο Γιάννης Βλαχογιάννης, ο οποίος δώρισε στα Γ.Α.Κ. την πολύτιμη συλλογή του με έγγραφα από την περίοδο του Αγώνα της Ανεξαρτησίας και της ίδρυσης του ελληνικού κράτους και πρώτος πρόεδρος της Εφορείας ο Νικόλαος Γ. Πολίτης (1852-1921).
Το1939 ψηφίζεται ο Ν. 2027/1939 «Περί αναδιοργανώσεως της υπηρεσίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους» ενώ το 1991 ο Ν. 1946/1991 καθορίζει το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των Γ.Α.Κ. (μέχρι και την ψήφιση του νέου Ν. 4610/2019 των Γ.Α.Κ.), σύμφωνα με τον οποίο η Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) διαρθρώνεται σε Τμήματα και ιδρύονται Αρχεία στις έδρες εκείνων των Νομών, που μέχρι τότε δεν υπήρχαν.
Το 2000 ψηφίζεται ο Ν. 2846/2000 “Αρχεία Πρωθυπουργού. Υπουργών, Υφυπουργών και της Γενικής Γραμματείας του Υπουργικού Συμβουλίου” ενώ το 2005 με το Ν. 3391/2005 η μέχρι τότε αυτοτελής δημόσια Υπηρεσία «Αρχεία Πρωθυπουργού, Υπουργών και της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης» υπάγεται στην Κ.Υ. των Γ.Α.Κ.
To 2019 ψηφίζεται ο Ν. 4610/2019, ο οποίος καθορίζει το νέο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, σύμφωνα με το οποίο αποτελούν αυτοτελή δημόσια Υπηρεσία που υπάγεται απευθείας στον Υπουργό Παιδείας και Θρησκευμάτων (άρθρο 169).
Τα Γ.Α.Κ. συνιστούν ενιαία Υπηρεσία, η οποία συγκροτείται από την Κεντρική Υπηρεσία, με επτά (7) Διευθύνσεις, πενήντα τέσσερα (54) Τμήματα Περιφερειακών Υπηρεσιών και επτά (7) Αρχειοφυλακεία.
Σύμφωνα με το Ν. 4610/2019 η Κεντρική Υπηρεσία λειτουργεί σε επίπεδο ΓενικήςΔιεύθυνσης και είναι αρμόδια για την εποπτεία και το συντο¬νισμό των επιμέρους Διευθύνσεων και Τμημάτων, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.
Αποστολή των Γ.Α.Κ. είναι ο εντοπισμός, η συγκέντρωση, η διάσωση, η διατήρηση και η εποπτεία στο διηνεκές των αρχείων της Χώρας, η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης σε αυτά με γνώμονα την ελευθερία της γνώσης, της πληροφόρησης και της έρευνας και η καλλιέργεια εθνικής αρχειακής συνείδησης.
Αρμοδιότητες των Γ.Α.Κ. είναι:
α) η διατήρηση των πάσης φύσης τεκμηρίων που αναφέρονται στην πολιτική, διοικητική, οικονομική και κοινωνική πορεία του Ελληνικού Κράτους και στην εν γένει ατομική και συλλογική μνήμη,
β) η εποπτεία των αρχείων των υπουργικών συμβουλίων, των υπουργών, των αναπληρωτών υπουργών, των υφυπουργών, των υπουργείων, των Δήμων και Κοινοτήτων, των φορέων δημόσιου χαρακτήρα και των ανεξάρτητων αρχών, καθώς και των εκκλησιαστικών και ιδιωτικών αρχείων, εφόσον δεν καλύπτεται το απόρρητο. Η εποπτεία αυτή συνίσταται στον εντοπισμό και την καλή διατήρηση των αρχείων,
γ) η διατήρηση της ακεραιότητας και της αυθεντικότητας των αρχείων,
δ) η διασφάλιση της απρόσκοπτης επιστημονικής έρευνας,
ε) η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του ελληνικού έθνους.
Η αποστολή και οι αρμοδιότητες της Yπηρεσίας των Γ.Α.Κ. επιτυγχάνονται κυρίως με:
α) τη διάσωση, τη συγκέντρωση, την καταγραφή, την ταξινόμηση, την τεκμηρίωση, τη συντήρηση, την αναπαραγωγή, τη φύλαξη αρχείων και την εκπόνηση σχετικών εργαλείων έρευνας,
β) την επισήμανση και απογραφή των δημόσιων αρχείων, την επιλογή και εισαγωγήτ τους στα Γ.Α.Κ. και την προετοιμασία για τη διάθεσή τους στο κοινό,
γ) τη συνεργασία με φορείς δημόσιου τομέα που δεν έχουν καταθέσει τα αρχεία τους στα Γ.Α.Κ., ως προς την ευθυγράμμιση των πρακτικών αποχαρακτηρισμού και ανοίγματος των αρχείων τους στο κοινό. Οι εκκαθαρίσεις κάθε είδους αρχείων των παραπάνω φορέων γίνονται μετά από έγκριση των Γ.Α.Κ. Οιφορείς συνεργάζονται με τα Γ.Α.Κ. για το σχεδιασμό της διαχείρισης των ενεργών και ημιενεργών αρχείων,
δ) τη συνεργασία με τους φορείς της παρ. 1 τουάρθρου164 και τους κατόχους ιδιωτικών αρχείων για τη διάσωση, διατήρηση και διαχείριση των αρχείων τους,
ε) την εποπτεία των Ειδικών ιστορικών αρχείων και των φορέων φύλαξης και διαχείρισης ιδιωτικών αρχείων,
στ) την έκδοση δημοσιευμάτων (έντυπων και ηλεκτρονικών), που εξυπηρετούν την ιστορική γνώση και την προβολή των αρχειακών πηγών που διατηρούνται στα Γ.Α.Κ.,
ζ) τη συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα σε συνεργασία με άλλους επιστημονικούς φορείς της ημεδαπής ή της αλλοδαπής,
η) τον εμπλουτισμό με αγορά ή αποδοχή δωρεάς αρχειακού υλικού από τους κατόχους τους και αντιγράφων αρχειακού υλικού που βρίσκονται σε ξένα κράτη, οργανισμούς ή ιδιώτες,
θ) τη δημιουργία προτύπων και προδιαγραφών για τη διαμόρφωση και άσκηση αρχειακής πολιτικής,
ι) την αξιοποίηση αρχειακού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία με εξειδικευμένες δράσεις σε συνεργασία μετ ο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων,
ια) την ανάπτυξη και ενίσχυση της εξωστρέφειας των Γ.Α.Κ.

Ιδρυτικός N.380/1914 «Περί της ιδρύσεως υπηρεσίας των αρχείων του κράτους» (αφορά στην Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) των Γ.Α.Κ.)

Με το Ν.2027/1939 «Περί αναδιοργανώσεως της υπηρεσίας των γενικών Αρχείων του Κράτους», ίδρυση Περιφερειακών Υπηρεσιών με τις επωνυμίες «Μόνιμα Τοπικά Αρχεία» και «Τοπικά Ιστορικά Αρχεία», στην Υπηρεσία περιέρχονται τα λειτουργούντα Αρχεία των Ιονίων Νήσων, της Κρήτης και της Σάμου.

Ο Ν. 1946/1991 καθορίζει το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) (μέχρι και την ψήφιση του νέου Ν. 4610/2019 των Γ.Α.Κ.), σύμφωνα με τον οποίο η Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) διαρθρώνεται σε Τμήματα και ιδρύονται Αρχεία στις έδρες εκείνων των Νομών, που μέχρι τότε δεν υπήρχαν.

2005
Η μέχρι τότε αυτοτελής δημόσια Υπηρεσία «Αρχεία Πρωθυπουργού, Υπουργών και της Γενικής Γραμματείας της Κυβέρνησης» (ιδρυτικός νόμος Ν.2846/2000) υπάγεται στην Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.) με τον Ν.3391/2005.

Ο Ν. 4610/2019 καθορίζει το νέο νομοθετικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.), σήμερα.
Η Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) λειτουργεί σε επίπεδο Γενικής Διεύθυνσης και είναι αρμόδια για την εποπτεία και το συντο­νισμό των επιμέρους Διευθύνσεων και Τμημάτων, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο.

Η Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) λειτουργεί σε επίπεδο Γενικής Διεύθυνσης, με Προϊστάμενο το Γενικό Διευθυντή (Γ.Δ.) των Γ.Α.Κ.

Είναι αρμόδια για την εποπτεία και το συντο­νισμό των επιμέρους Διευθύνσεων και Τμημάτων, σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, και τη λήψη κάθε είδους μέτρου για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της λειτουργίας των Υπηρεσιών.

Οργανόγραμμα Γ.Α.Κ.

Η Γενική Διεύθυνση των Γ.Α.Κ. αποτελείται από τις εξής οργανικές μονάδες:

α) Διεύθυνση Πρόσκτησης και Επεξεργασίας Αρχείων

β) Διεύθυνση Αρχειακής Έρευνας, Προβολής, Επικοι­νωνίας, Συντήρησης και Διατήρησης αρχείων

γ) Διεύθυνση Διοικητικών και Τεχνικών Υπηρεσιών

δ) Διεύθυνση Συντονισμού Περιφερειακών Υπηρεσιών (Π.Υ.), στην οποία υπάγονται τα επιμέρους τμήματα των Π.Υ. των Γ.Α.Κ.

ε) Διεύθυνση Γ.Α.Κ. - Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, στο οποίο υπάγεται το Τμήμα Αρχείου Χαρτογραφικής Κληρονομιάς (Α.Χ.Α.Κ.), σύμφωνα με το άρθρο 5 του ν. 4109/2013 (Α΄ 176)

στ) Διεύθυνση Γ.Α.Κ. – Αρχεία Κέρκυρας, στην οποία υπάγεται και το Αρχειοφυλακείο Παξών, όπως μετονο­μάζεται εφεξής το «Γ.Α.Κ. – Τοπικό Αρχείο Παξών» με έδρα τους Παξούς

ζ) Διεύθυνση Γ.Α.Κ. – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου.

Το στεγαστικό πρόβλημα της Κεντρικής Υπηρεσίας (Κ.Υ.) των Γενικών Αρχείων του Κράτους (Γ.Α.Κ.), οξύτατο για πολλές δεκαετίες, βρήκε τη λύση του με τη λειτουργία του νέου κτηρίου στο Ψυχικό.

Από την ίδρυση των Γ.Α.Κ., μέχρι τα εγκαίνια του νέου κτηρίου (10.11.2003), η Υπηρεσία στεγάστηκε στο υπόγειο της Ακαδημίας Αθηνών, στο υπόγειο του κτηρίου της Παλαιάς Βουλής, σε διάφορα κτήρια των Αθηνών (κτήριο οδού Θεάτρου, κτήριο οδού Ερμού, κτήριο Καλλιθέας). Για την οικοδόμηση του κτηρίου σε οικόπεδο του ελληνικού δημοσίου καθοριστική υπήρξε η οικονομική συμβολή του Πρόδρομου Αθανασιάδη - Μποδοσάκη.

Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του κτηρίου της Κ.Υ. των Γ.Α.Κ., προϊόν της συνεργασίας των αρχιτεκτόνων Δ. Δακανάλη, Σ. Μπουμπιώτη, Α. Τσιγκούνη και Χ. Φλώρου, πήρε το πρώτο βραβείο σε σχετικό πανελλήνιο διαγωνισμό του 1978. Η καθυστέρηση υλοποίησης της μελέτης, εκ των πραγμάτων έθεσε θέμα εκσυγχρονισμού της ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις. Το 1997 εγκρίθηκε η αναπροσαρμογή τμήματος της αρχιτεκτονικής μελέτης και του συνόλου σχεδόν των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων. Μετά τους σεισμούς του 1999, παρότι δεν υπήρξαν ζημίες, ενισχύθηκε ο στατικός φορέας του κτηρίου και ξεκίνησε η τελευταία φάση ολοκλήρωσης του έργου. Η κατασκευή ουσιαστικά ολοκληρώθηκε στην τριετία 2000-2003 υπό την εποπτεία του ΟΣΚ. Ο εξοπλισμός (κινητές αρχειοθήκες, έπιπλα κτλ.) αποτελεί δωρεά του Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Το κτήριο με τις εκσυγχρονισμένες κτηριακές υποδομές σύμφωνα με τις διεθνείς προδιαγραφές στέγασης των αρχείων είναι χτισμένο στην πλαγιά ενός λόφου και έχει πρόσβαση σε τρεις δρόμους. Η Κεντρική Υπηρεσία των ΓΑΚ εξασφαλίζει την απρόσκοπτη και ασφαλή πρόσβαση στο κτήριο των ατόμων που αντιμετωπίζουν πρόβλημα κινητικότητας.Το ορατό του τμήμα είναι επενδυμένο με λευκό μάρμαρο και έχει μεγάλες επιφάνειες από γυαλί. Έχει δύο εισόδους, 30 θέσεις στάθμευσης και περιμετρικά κήπο με χλοοτάπητα.Η οικοδομή, συνολικού εμβαδού 6.500 μ2, είναι οργανωμένη σε έξι επάλληλες στάθμες (Α-ΣΤ, αρχίζοντας από κάτω): Τα αρχειοστάσια βρίσκονται στις στάθμες Α, B και Γ. Στην πίσω πλευρά της στάθμης Γ ( πάνω από το έδαφος) υπάρχει η είσοδος για το αρχειακό υλικό, ο θάλαμος απεντόμωσης, οι αίθουσες ταξινόμησης και τα εργαστήρια συντήρησης, βιβλιοδεσίας και φωτογράφησης.

Δημόσια αρχεία
Στην Κεντρική Υπηρεσία (Κ.Υ.) των Γ.Α.Κ. διακρίνονται: α) οι μεγάλες κατηγορίες των αρχείων του 19ου αιώνα και συγκεκριμένα της περιόδου του Αγώνα, του Ιωάννη Καποδίστρια, του Όθωνα, του Γεωργίου Α' (με κατά περίπτωση χρονολογικές επικαλύψεις) και β) τα αρχεία του 20ου και 21ου αιώνα, τα οποία προέρχονται από δημόσιες υπηρεσίες τόσο της κεντρικής διοίκησης (Κεντρικές Υπηρεσίες Υπουργείων, Γενικές Γραμματείες) όσο και της αποκεντρωμένης (περιφέρειες, νομαρχίες, δήμοι), καθώς και αρχεία δικαστικών και συμβολαιογραφικών αρχών.

Ιδιωτικά αρχεία και Συλλογές
Οι Μικρές Συλλογές Κ περιλαμβάνουν ιδιωτικές συλλογές, προσωπικά αρχεία, αρχεία οικογενειών και σύμμεικτες συλλογές με ποικίλο περιεχόμενο, με το γράμμα Κ να παραπέμπει στη λέξη “κυτίο”. Εισάγονται στα ΓΑΚ μέσω δωρεάς, αγοράς, παρακαταθήκης, δημόσιας αποστολής, υπηρεσιακής εισαγωγής, κ.ά. Στην πλειοψηφία τους περιέχουν ιδιωτικά αρχεία και συλλογές, ωστόσο σε αρκετές περιπτώσεις συναντώνται και δημόσια αρχεία, τα οποία αποκτήθηκαν μέσω αγοράς, δωρεάς, κλπ.

Η Συλλογή Βλαχογιάννη αποτελεί σημαντική συλλογή της Κ.Υ. των Γ.Α.Κ. η οποία αποτελείται από φακέλους εγγράφων, χειρόγραφα, κυτία με θεματικό περιεχόμενο, έντυπα και βιβλιογραφικά δελτία που προέρχονται από την προσωπική συλλογή του ιδρυτή των Γενικών Αρχείων του Κράτους ιστοριοδίφη Γιάννη Βλαχογιάννη (Κατάλογοι Α΄ - ΣΤ΄).

Η Συλλογή των Χειρογράφων των Γ.Α.Κ. αποτελείται από χειρόγραφα εκκλησιαστικού, ιστορικού, νομικού και φιλολογικού περιεχομένου, τα οποία εκτείνονται από τον 11ο μέχρι και τον 19ο αιώνα.

Η Συλλογή Χαρακτικών περιλαμβάνει χάρτες, λιθογραφίες και λευκώματα, μεταξύ των οποίων σημαντική θέση κατέχει η Χάρτα του Ρήγα.

Όλα τα αρχεία, δημόσια και ιδιωτικά, μπορεί να είναι αποτυπωμένα σε ένα ευρύ φάσμα υποστρωμάτων, λυτά έγγραφα, χειρόγραφα βιβλία, φωτογραφίες ή και σε ηλεκτρονική μορφή.

Τα Οπτικοακουστικά αρχεία συνιστούν ιδιαίτερη κατηγορία, η οποία περιλαμβάνει φωτογραφίες και φωτογραφικά λευκώματα, μαγνητοταινίες, κασέτες ήχου και CD (από αγορές, δωρεές ή δημόσιες αποστολές), ενώ αντίστοιχο υλικό εντοπίζεται και σε άλλα αρχεία και συλλογές, πληροφορία που επισημαίνεται στα εργαλεία έρευνας.

Η πρόσβαση στα αρχεία που φυλάσσονται στα Γ.Α.Κ. είναι ελεύθερη, σύμφωνα με τους όρους που αναφέρονται στο νέο Νόμο των Γ.Α.Κ. (Ν.4610/2019) (άρθρ. 194).
Στις περιπτώσεις μελέτης αρχειακού υλικού στο οποίο περιλαμβάνονται ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα, οι ερευνητές οφείλουν να συμπληρώσουν τη σχετική υπεύθυνη δήλωση.

Η μελέτη του αρχειακού υλικού γίνεται αποκλειστικά στο χώρο του Αναγνωστηρίου των Γ.Α.Κ.