Μέρος PAO0649 - Αρχείο Εκτιμητικών Επιτροπών Ανταλλαξίμων

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Ανταλλαγής της Λωζάννης, την εκτίμηση και εκκαθάριση της αξίας των εκατέρωθεν εγκαταλειφθεισών περιουσιών ανέλαβε η Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής. Προκειμένου να υποστηριχθεί το έργο της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής Πληθυσμών, συστάθηκε τον Μάιο του 1924, στο πλαίσιο του Υπουργείου Γεωργίας, η Γενική Διεύθυνσις Ανταλλαγής Πληθυσμών. Στο πλαίσιο της Γενικής Διευθύνσεως Ανταλλαγής συστάθηκε το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο, προκειμένου να γνωμοδοτεί για κάθε ζήτημα σχετικό με την εφαρμογή της Σύμβασης της Λωζάνης, το οποίο αντικαταστάθηκε τον Αύγουστο του 1926 από τη Γνωμοδοτική Επιτροπή Ανταλλαγής. Συστάθηκε επίσης και η εξωτερική υπηρεσία της Γενικής Διευθύνσεως Ανταλλαγής, η οποία αποτελείτο από τα κατά τόπους γραφεία ανταλλαγής, τα οποία ιδρύθηκαν στις έδρες των οικονομικών εφοριών των Νέων Χωρών. Για την εκτίμηση των ελληνικών περιουσιών οι οποίες εγκαταλείφθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στήθηκε ένας τεράστιος μηχανισμός: 1.114 πρωτοβάθμιες επιτροπές εκτιμήσεως, μία ή περισσότερες για καθεμία από τις 934 χριστιανικές κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και 52 δευτεροβάθμιες επιτροπές (31 στην Αθήνα και 21 στην επαρχία). Τον Μάιο του 1927 συστάθηκαν 20 τριμελείς δευτεροβάθμιες επιτροπές, οι αποκαλούμενες «εφετεία της ανταλλαγής» (8 στην Αθήνα και 12 στην επαρχία), προκειμένου να ελεγχθούν «άταξίες, άνωμαλίες και άδικίες» των αποφάσεων των πρωτοβάθμιων επιτροπών. Μετά την εκτίμηση των περιουσιών των ανταλλαξίμων, αναλάμβανε η Υπηρεσία του Γενικού Μητρώου Ανταλλαξίμων, η οποία περιλάμβανε επτά συνεργεία, διάφορες άλλες υπηρεσίες και τέσσερις επιτροπές κληρονομικών διαφορών. Παράλληλα, το 1924 συστάσθηκαν μικτά επαρχιακά συμβούλια με βάση τις εκκλησιαστικές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έχοντας ως αντικείμενο την απογραφή της περιουσίας των νομικών προσώπων των ελληνικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τη γνωμοδότηση για την περιουσιακή κατάσταση των δικαιούχων ανταλλαξίμων.
Με το ψήφισμα της Βουλής της 7ης Απριλίου 1925 αποφασίστηκε να δοθεί, ύστερα από προσωρινή εκτίμηση, μια προκαταβολή μέχρι την τελική αποπληρωμή της αξίας που είχαν εγκαταλείψει οι ανταλλάξιμοι στην Τουρκία. Με το ίδιο ψήφισμα καθοριζόταν ο τρόπος με τον οποίο θα γινόταν η εκτίμηση των περιουσιών των ανταλλαγέντων και θεσπίστηκε η σύσταση εκτιμητικών επιτροπών, οι οποίες διακρίνονταν σε τριμελείς ή πενταμελείς κοινοτικές και πενταμελείς επαρχιακές.
Πηγή: Ν. Ανδριώτης, Οι πρόσφυγες στην Ελλάδα 1821-1940. Άφιξη, περίθαλψη, αποκατάσταση, Αθήνα: Ίδρυμα της Βουλής 2020.